Giữa lòng miền Tây Nam Bộ, có một ngôi làng đặc biệt mang trong mình lịch sử trăm năm: làng gạch, gốm ở huyện Mang Thít. Nhìn từ xa, những lò gạch giống như những tòa tháp cổ kính, trầm mặc bên dòng Cổ Chiên, như những chứng nhân thầm lặng của thời gian.
Làng nghề này đã hình thành hơn một thế kỷ, nổi tiếng với sản phẩm gạch, gốm đỏ mà không đâu sánh bằng trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Những năm tháng hoàng kim, làng gạch trải dài suốt 30 km qua thành phố Vĩnh Long, huyện Long Hồ và Mang Thít, với hơn 3.000 lò gạch hoạt động rộn rã. Giờ đây, mặc dù chỉ còn khoảng 800 lò gạch vẫn duy trì trên diện tích 3.000 ha, nhưng hình ảnh của những lò gạch ven kênh Thầy Cai, giao thoa với dòng sông Cổ Chiên vẫn tạo nên một vẻ đẹp độc đáo, làm say lòng những ai ghé thăm.
Nằm ven dòng sông, những lò gạch không chỉ thuận lợi cho việc sản xuất mà còn cho việc vận chuyển hàng hóa đi khắp nơi. Vào những năm 1980, nơi đây đã trở thành chốn làm ăn phồn thịnh, tạo công ăn việc làm cho hàng nghìn lao động. Các sản phẩm gạch, gốm không chỉ phục vụ cho nhu cầu trong nước mà còn được xuất khẩu ra nước ngoài, mang lại niềm tự hào cho người dân nơi đây.
Mỗi gia đình ở làng nghề thường sở hữu từ 2 đến 5 lò gạch, như những tổ ấm chứa đựng công sức và tâm huyết của bao thế hệ. Tuy nhiên, sau năm 2000, nghề nung gạch ở Mang Thít dần sa sút do chi phí sản xuất cao và thói quen tiêu dùng thay đổi. Nhiều lò gạch đã bị phá bỏ để nhường chỗ cho những hoạt động khác, trong khi một số lò vẫn đứng im lìm, trở thành nơi trú ngụ cho cây cỏ và rêu phong theo thời gian.
Lò gạch được xây dựng từ hàng nghìn viên gạch thẻ, được xếp đặt một cách khéo léo theo hình thức kiến trúc tháp tròn. Trung bình, để hoàn thành một lò, cần có sự góp mặt của khoảng 10 người thợ, làm việc miệt mài trong suốt nửa tháng với hơn 30.000 viên gạch thẻ. Một lò gạch có thể chứa đến 15.000 viên và phải trải qua quá trình nung kéo dài 20 ngày để cho ra thành phẩm. Các công nhân khéo léo sử dụng tro trấu để nung gạch, giúp tiết kiệm chi phí sản xuất.
Mỗi lò gạch thường cao từ 7 đến 12 mét, với hình dáng giống như những ngọn tháp tròn, nhỏ dần ở đỉnh. Sau khi nung, gạch sẽ được đem đi hoàn thiện các công đoạn cuối cùng trước khi được tiêu thụ. Đất sét, nguyên liệu quý giá, được lấy từ các kênh rạch ở Vĩnh Long, Trà Vinh và được cắt nhỏ thành từng viên để chuẩn bị cho quá trình sản xuất.
Trong thời đại ngày nay, các xưởng sản xuất gạch chỉ còn duy trì vài công nhân làm việc. Ông Nguyễn Văn Theo, một trong những người thợ gạch gạo cội ở kênh Thầy Cai, chậm rãi đưa những viên gạch vừa được cắt ra phơi nắng, với ánh mắt đầy hoài niệm. “Trước đây, nơi này nhộn nhịp lắm, giờ thưa thớt rồi,” ông tâm sự, lắng đọng những kỷ niệm của ba mươi năm gắn bó với nghề.
Những công đoạn làm gốm cần sự tỉ mỉ và khéo léo của những nghệ nhân lành nghề. Tuy nhiên, làng nghề đang thiếu vắng những thế hệ trẻ để tiếp nối truyền thống quý báu này. Bà Nguyễn Thị Bảy, một nghệ nhân gốm với hơn 20 năm kinh nghiệm, chia sẻ: “Mỗi ngày kiếm được vài trăm ngàn để trang trải cuộc sống.”
Các sản phẩm gốm, sau khi hoàn thiện, lại được chuẩn bị mang đi tiêu thụ. Đáng chú ý, một số lò gốm ở Mang Thít, bên cạnh việc sản xuất, còn mở cửa đón khách tham quan du lịch. Mẫu mã và sản phẩm của làng gốm ngày càng phong phú hơn; ngoài gạch và lu truyền thống, nhiều loại chậu gốm với hình dáng độc đáo và gốm trang trí đã ra đời, đáp ứng nhu cầu của thị trường và du khách.
Mỗi ngày, có hàng trăm lượt du khách đến tham quan các lò gạch, gốm, nơi họ được trải nghiệm và tìm hiểu về cách làm gốm cũng như văn hóa truyền thống của làng nghề. “Tôi rất ấn tượng khi lần đầu đến đây thấy hàng trăm lò gạch san sát bên sông, tận mắt chứng kiến người dân làm gốm,” cô Lan Anh, một du khách từ TP HCM, chia sẻ.
Từ cầu Mỹ Thuận, chỉ cần đi khoảng 10 km, du khách đã đặt chân đến vùng ven sông Cổ Chiên, nơi tập trung nhiều lò gạch. Khu vực có những lò gạch cổ xưa, cũ kỹ, cùng với sân phơi gạch tạo nên một khung cảnh đặc trưng, trở thành điểm đến thu hút khách check-in nhiều nhất. Ngôi làng gạch, gốm ở Vĩnh Long không chỉ là một phần di sản văn hóa quý giá, mà còn là một hành trình kết nối với quá khứ, mang lại những trải nghiệm đáng nhớ cho mỗi du khách ghé thăm.
Nguồn: Thanh Tùng (VNe)